فیلم‌های سینمایی از قدرت بیانگری و نفوذ بالایی برای مخاطب برخوردارند و تجربه جامعه شناختی نیز این مساله را تایید می‌کند که سینما تاثیر گسترده‌ای بر رفتار و نگرش مخاطبانش دارد. بررسی چگونگی بازنمایی مسائل مربوط به جرم و آسیب‌های اجتماعی در فیلم‌های سینمایی ایرانی می‌تواند فواید زیادی به ویژه برای سیاست‌گذاران عرصه سینما داشته باشد که مهم‌ترین آنها، جهت بخشیدن به طرح سوژه‌ها در فیلم‌هاست. بر اساس بررسی‌های انجام شده محور اصلی کل فیلم‌های اجتماعی اکران‌شده در سینمای ایران از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۲ جرم و آسیب‌های اجتماعی و مسائل مربوط به آنها بوده است و کوشش می‌شود در اجرای این طرح جنبه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و عقیدتی فیلم‌ها بررسی شود. توجه فیلم سازن و هنرمندان به آسیب‌های اجتماعی در جامعه می‌تواند در آگاهی بخشی به مخاطب و توجه به نیازهای جامعه ثمر بخش باشد. آنچه می‌خوانید گفت‌وگوی «آرمان» با پوران درخشنده کارگران مطرح سینما، درباره کم و کیف توجه به آسیب‌های اجتماعی در فیلم‌های سینمایی کشور است.
* به نظر شما بازنمایی آسیب‌های اجتماعی در فیلم‌ها باید به چه شکلی باشد؟
هم‌اکنون در سینمای ایران به شکل گذری و بدون بررسی‌های کارشناسی به آسیب‌های اجتماعی پرداخته می‌شود. در واقع فیلم‌های تولیدی سینما چندان با واقعیت‌های جامعه همخوانی ندارد. این امر نه تنها دردی را دوا نمی‌کند، بلکه نشان‌دهنده ضعف در تحقیق و پژوهش در زمینه آسیب‌های اجتماعی موجود در جامعه است.
* اگر امروز کارگردانان یا فیلم‌سازان کشور توانایی ادای حق مطلب درباره آسیب‌های اجتماعی یا واقعیت‌های جامعه را ندارند، به نظر شما این نارسایی به چه دلیل است؟
سطحی نگری نسبت به مسائل اجتماعی زمینه‌ساز بروز چنین مشکلاتی است، آن هم به این دلیل که نباید فیلم به سیاه نمایی متهم شود و از سوی دیگر نیز ضعف در تحقیق و پژوهش به بروز این مشکلات دامن می‌زند. این مسائل باعث بی‌توجهی به مساله آسیب‌های اجتماعی در فیلم‌ها و دیگر مصنوعات فرهنگی می‌شود. همیشه از سینما به عنوان یک رسانه تاثیرگذار یاد می‌شود، بررسی آسیب‌های اجتماعی به شکل درست و بر گرفته از واقعیت‌های اجتماع می‌تواند در کاهش آسیب‌ها در جامعه تاثیرگذار باشد.
* به نظر شما باید کدام یک از سازمان‌ها یا نهادها وارد کار شوند تا بتوان آن طور که باید مسائل اجتماعی در اولویت کار فیلم‌سازان قرار گیرد؟
نهادها و سازمان‌ها مختلف می‌توانند در کنار فیلم‌سازان روی موضوعات مختلف سرمایه‌گذاری کنند. در جامعه به هیچ عنوان نباید فیلم‌سازاز واقعیت‌های اجتماعی دور شود، بلکه به شکل هوشمند باید بتواند واقعیت‌ها را نمایش دهد. فیلم‌ها باید تحت حمایت‌های سازمان‌های مختلف قرار گیرند و دغدغه‌های اجتماعی داشته باشند. هم‌اکنون در کشور ما آسیب‌های اجتماعی در ابعاد گوناگونی فردی، اجتماعی، خانوادگی و... مطرح است و این لزوم توجه همه‌جانبه به این مساله را اثبات می‌کند.
* رسالت فیلم‌سازان در کاهش آسیب‌های اجتماعی چیست؟
فیلم‌سازباید با پژوهش و تحقیق گام بردارد. مطرح کردن آسیب‌های اجتماعی جدی و سخت است و در این شرایط فیلم‌سازباید با تحقیق و بررسی‌های گسترده درباره یک مساله و با بینشی وسیع به تولید فیلم تاثیرگذار بپردازد.
* در چند سال اخیر فیلم تاثیرگذار تولید شده است؟
از آنجا که من فیلم‌ساز فیلم «هیس دخترها فریاد نمی‌زنند» هستم باید بگویم که در چند سال اخیر این فیلم به عنوان یکی از تاثیرگذار‌ترین فیلم‌های سینما بوده است. این فیلم روی برخی از سازمان‌ها و جامعه تاثیر جدی داشته است. برای مثال هم‌اکنون در آموزش و پرورش به تاثیر از این فیلم آموزش‌هایی به دختران داده می‌شود. از سوی شرکت‌ها یا آژانس‌های سرویس مدارس نیز آموزش‌هایی به کودکان و نوجوانان داده می‌شود. من نباید از فیلم خودم تعریف کنم، اما به عنوان یک فیلم‌سازاجتماعی می‌گویم که این فیلم نه تنها در کشور بلکه در سطح بین‌المللی تاثیرگذار بوده است. اگر هر یک از آسیب‌های اجتماعی به شکل کاملا کارشناسی شده مورد بازبینی قرار بگیرد به نسبت با بررسی‌های همه‌جانبه می‌توان در مهار آسیب‌های اجتماعی یا کاهش شدت آن در جامعه تاثیرگذار بود.
* تاثیر رسانه در کاهش آسیب‌های اجتماعی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در جهان امروز، نقش موثر رسانه‌های جمعی، به ویژه رادیو و تلویزیون در تغییر یا تداوم نگرش‌ها و ایجاد رفتارهای مورد انتظار، موضوعی مورد توافق دانشمندان و نظریه پردازان علوم اجتماعی است. بیشتر کشورها از طریق برنامه‌ریزی‌های اجتماعی و فرهنگی سعی در کنترل و پیشگیری آسیب‌ها و انحراف‌های اجتماعی دارند. رادیو و تلویزیون وسیله مناسبی برای رسیدن به اهداف برنامه‌های اجتماعی و فرهنگی است. به‌طور کلی در زمینه تاثیر وسائل ارتباط جمعی بر آسیب‌های اجتماعی سه دسته رویکرد نظری از جمله رویکرد آسیب زایی رسانه‌ای، رویکرد تطهیر رسانه‌ای و رویکرد مشروط رسانه وجود دارد. رسانه‌های جمعی به‌طور ذاتی آسیب‌زا نیستند، بلکه نوع استفاده از آنها می‌تواند موجبات تاثیرگذاری منفی یا مثبت را فراهم کند. بحث رسانه و آسیب‌های اجتماعی یکی از کلیدی‌ترین مسائل تاثیرگذار در جامعه قلمداد می‌شود. امروزه نقش رسانه در کاهش آسیب‌های اجتماعی مطرح است و با بررسی انواع آسیب‌های اجتماعی در رسانه‌ها می‌توان با خانواده‌ها گفت‌وگو کرد. هم‌اکنون یکی از دغدغه‌های من به عنوان یک فیلم‌سازاجتماعی معضل طلاق است، اما با وجود تحقیقات فراوان هنوز نتایج قانع‌کننده‌ای مبنی بر ساخت یک فیلم مهیا نشده است. در زمینه دلایل بروز طلاق چندین بار فیلم نامه نوشته شده است ولی هنوز به این مقوله که چرا آمار طلاق در جامعه ما رشد بی‌سابقه‌ای داشته است و چرا طلاق عاطفی در بین زوج‌های ایرانی به این حد شدت یافته است و بررسی دیگر مشکلات ناشی از بروز چنین معضلی به‌طور دقیق توجه نشده است. باید به مقوله آسیب‌های اجتماعی از بعد همگانی توجه شود. برای مثال اگر رسانه ملی آسیب‌های اجتماعی را به‌طور مداوم مورد بررسی قرار دهد و نظرات کارشناسان و صاحب نظران را به مخاطب انتقال دهد به این ترتیب نرخ وقوع آسیب‌های اجتماعی در جامعه کاهش پیدا می‌کند. از فیلم‌های مطرح در زمینه آسیب‌های اجتماعی می‌توان به فیلم «دنیای خیس» اشاره کرد. در این فیلم وضعیت دختر و پسرها در سن بلوغ و آسیب‌های تهدیده‌کننده دوران نوجوانی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در اصل فیلم‌هایی با هدف بررسی مسائل اجتماعی باید از سوی رسانه ملی نیز نمایش داده شود. از دیگر فیلم‌های اکران شده با دغدغه آسیب‌های اجتماعی می‌توان به فیلم «شمعی در باد» اشاره کرد. در این فیلم آسیب‌های اجتماعی به نحو دیگری نمایش داده می‌شود و باید از سوی رسانه ملی به‌طور گسترده به مردم نمایش داده شود. در اصل نقش رسانه‌ها در تغییر جامعه غیر قابل انکار است. بررسی و پخش برنامه‌ها با موضوع آسیب‌های اجتماعی منجر به بازیابی خانواده‌ها و افراد در جامعه می‌شود. افراد با تاثیر از رسانه زندگی خود را تغییر می‌دهند. امروزه در عصر ارتباطات و رسانه به سر می‌بریم و هر گونه اقدام فرهنگی یا ضد فرهنگی می‌تواند تاثیرهای فراوانی روی مخاطب داشته باشد. با توجه به شرایط موجود می‌توان از تریبون رسانه در کاهش مدیریت آسیب‌های اجتماعی و شناساندن پیامدهای آن برای مخاطب اقدامات تاثیرگذار انجام داد. ازسوی دیگر نیز فیلم‌سازان با بررسی‌ها و پژوهش‌های دقیق روی مسائل اجتماعی می‌توانند فیلم‌های تاثیرگذاری عرضه کنند. |
